NGURIP-URIP SASTRA JAWA

Sas­tra lan ba­sa Ja­wa ku­wi se­ja­ti­ne wis su­we ang­go­ne ge­ring. Te­kan se­pre­ne ora ma­ri-ma­ri, tur ya ora ma­ti-ma­ti. Sa­ben wek­tu tan­sah go­lek tam­ba, kle­bu ing De­sa Jo­no iki, sa­te­ngah­ing alas Bo­jo­ne­go­ro, pang­gon­ane Kong­gres Sas­tra Ja­wa (KSJ) III.
Ge­ri­nge sas­tra lan ba­sa  Ja­wa ku­wi, jan-ja­ne uga dia­la­mi ba­sa lan sas­tra dha­e­rah li­ya­ne, ka­ya­ta Sun­da, Bu­gis, Ba­tak, Ba­li. Yen ge­lem me­ta­ni si­ji-si­ji, sas­tra lan ba­sa-ba­sa dha­e­rah mau lu­wih seng­sa­ra.
Ko­jur, sing lar­ane tam­bah ne­men, ya ba­sa-ba­sa dha­e­rah kang ora du­we­ni ak­sa­ra, uri­pe Se­nen-Ke­mis lan pa­dha ma­ti si­ji-si­ji ing pang­ko­ne Re­pub­lik In­do­ne­sia, ba­reng ka­ro cu­re­se pa­nu­tur abasa li­san.
Bab iki, mi­tu­rut pa­ne­mu­ne Yu­suf Su­si­lo Har­to­no sa­ka Pa­kum­pul­an Pa­mar­su­di Sas­tra Ja­wi Bo­jo­ne­go­ro (PSJB), nu­wu­ha­ke pi­ta­kon­an, apa ta se­ja­ti­ne sum­ber pe­nya­kit sas­tra lan ba­sa Ja­wa lan dhae­rah-dhae­rah li­ya ing ne­ga­ra In­do­ne­sia iki? Ma­na­wa di­pan­tha ana te­lung pra­ka­ra, yai­ku amar­ga di­ki­ya­na­ti de­ning ne­gar­ane dhe­we, amar­ga di­ki­ya­na­ti wong Ja­wa dhe­we lan di­se­ba­ba­ke obah-owah­ing ja­man.
“Sa­du­ru­nge prastawa Sum­pah Pe­mu­da 28 Ok­to­ber 1928, na­li­ka In­do­ne­sia du­rung lair lan mer­dika, ba­sa ut­awa sas­tra Ja­wa lan dha­e­rah li­ya­ne, pa­dha da­di ra­ja lan ra­tu ing dha­e­ra­he dhe­we-dhe­we. Ma­lah ba­sa lan sas­tra Ja­wa ngan­ti pi­rang-pi­rang abad su­we­ne ang­go­ne da­di ra­ja lan ra­tu. Ba­sa lan sas­tra Ja­wa me­kar lan ngrem­ba­ka kan­thi ra­buk pa­nga­ru­he ba­sa-ba­sa na­gara man­ca kang te­ka ing ta­nah Ja­wa, ka­ya­ta San­se­ker­ta, Arab, Wa­lan­da lan li­ya-li­ya­ne. Nang­ing, Sa­wi­se Sum­pah Pe­mu­da, lu­wih-lu­wih sa­wi­se In­do­ne­sia Mar­dika 17 Agus­tus 1945, lan lai­re UUD 1945 (18 Agus­tus) na­si­be ba­sa lan sas­tra Ja­wa ne­lang­sa. Ing ja­man mar­dika kok ma­lah ora mar­dika,” pra­tel­ane, na­li­ka me­dhar an­dha­ran, Se­tu (29/10).
Ing si­sih li­ya, ba­sa lan sas­tra Ja­wa ya ora di­u­rip-urip de­ning ma­sa­ra­ka­te dhe­we. Ki­ra-ki­ra sa­ka 240-an yu­ta pen­du­duk In­do­ne­sia, 80-an yut­ane su­ku bang­sa Ja­wa sing abe­ba­sa Ja­wa. Su­me­bar ing Pro­pin­si Ja­wa Ti­mur, Ja­wa Te­ngah, DI Yog­ya­kar­ta, ngan­ti sa­ben meh pro­pin­si In­do­ne­sia. Nang­ing pi­ra sing ngan­ti se­pre­ne isih pri­gel nu­lis lan ma­ca ak­sa­ra Ja­wa?
Pi­ra sing isih ba­ut wi­ca­ra kra­ma ing­gil? Pi­ra sing re­wes ma­rang se­ni lan ka­bu­da­yan Ja­wa? Pi­ra sing da­di pe­ja­bat pa­ma­rin­tah, ban­jur ra­we-ra­we ran­tas, ma­lang-ma­lang pu­tung ang­go­ne mer­ju­wang­ake ba­sa, sas­tra, lan ka­bu­da­yan Ja­wa?  Pi­ra ca­ca­he pe­ner­bit ing ta­nah Ja­wa iki sing isih ku­wat lan set­ya tu­hu ner­bi­ta­ke bu­ku-bu­ku ba­sa Ja­wa?  Ing ku­tha-ku­tha ge­dhe, pi­ra se­ko­lah-se­ko­lah sing isih sre­gep nyin­ao­ni mu­ri­de ba­sa, ma­ca, nu­lis, nem­bang Ja­wa? Pi­ra ang­gar­ane Pem­prov Ja­tim, Ja­teng, DIY se­ta­hun, kang kang­go sas­tra, se­ni dan bu­da­ya?
“Du­rung obah owa­he ja­man. Ing ja­man glo­ba­li­sa­si ini, asu ge­dhe me­nang ke­ra­he. Ka­bu­da­yan dha­e­rah ban­jur di­ki­wa­ka­ke ja­lar­an ka­lah ka­ro ke­ma­ju­wan tek­no­lo­gi in­for­ma­si. Kan­thi ana­ne in­ter­net, wa­wa­sa­ne bo­cah lan pa­ra mud­ha da­di meng­glo­bal, da­di adoh ka­ro ba­pak-ibu lan mbah-mba­he. Ba­sa man­ca di­pra­ca­ya mi­nang­ka ba­sa mang­sa nga­rep, ba­sa In­do­ne­sia ku­wi ba­sa di­na iki, lan ba­sa (dha­e­rah) Ja­wa ku­wi ba­sa ma­sa la­lu,” tan­dhe­se Yu­suf kang sai­ki da­di Pem­red Ma­ja­lah Vi­su­al Arts ing Ja­kar­ta iku.
Wo­hing ra­sa
Bab iku ana se­sam­bung­an ka­ro pa­ne­mu­ne bu­da­ya­wan kon­dhang Ar­swen­do At­mo­wi­lo­to, kang nan­dhe­sa­ke ora ba­kal ana Sas­tra In­do­ne­sia ma­na­wa ora ana Sas­tra Ja­wa. Mu­la bi­sa di­ara­ni, nglir­wa­ka­ke bu­da­ya dha­e­rah pa­dha ka­ro mba­le­la, kram­an, ngi­ya­na­ti, ma­rang bu­da­ya na­sio­nal sar­ta bu­da­ya tra­dhi­sio­nal.
“Dak­si­ya tu­mrap Sas­tra Ja­wa, ate­ges dak­si­ya lan du­raka ma­rang ana­ne wong Ja­wa, wong In­do­ne­sia. Sai­ki pa­dha di­ga­lih, di­da­de­ka­ke la­ku ki­ta ka­beh. Amar­ga nglir­wa­ka­ke Sas­tra Ja­wa ya ge­na­he ngru­sak bu­da­ya In­do­ne­sia, ngi­la­nga­ke ta­ta kra­ma, ang­ger-ang­ger, pau­ge­ran, uri­ping ka­mang­nung­san.”
De­ne ma­na­wa dion­ce­ki, jro­ning ke­gi­yat­an Kong­gres Sas­tra Ja­wa III, ana ma­ne­ka war­na ca­ra kang­go ngu­rip-urip sas­tra Ja­wa. Dha­sa­re sas­tra Ja­wa iku mu­ju­dake wo­hing ra­sa lan pi­kir­ane be­bra­yan Ja­wa kang pre­lu en­tuk ka­wi­ga­ten lan te­rus diu­di mu­rih ngrem­ba­ka­ne ing sa­te­ngah­ing pas­ra­wu­ngan, wi­wit ta­tar­an lo­kal, re­gio­nal, apa­de­ne glo­bal.
“Kang­go nge­ja­wan­ta­ha­ke ga­gas­an iku, di­ang­gep pre­lu ana­ne du­dut­an sa­ka ga­gas­an-ga­gas­an kang mun­cul sa­su­we­ne kong­gres, ka­ra­kit ngangggo ukara kang ce­tha lan bi­sa di­ayahi kang­go di­na tem­be­ne sas­tra Ja­wa. Yai­ku pre­lu pa­sin­aon ba­sa lan sas­tra Ja­wa ing sain­de­nging Ja­wa Wet­an, DIY, lan Ja­wa Te­ngah, kang be­bra­ya­ne mi­gu­na­ka­ke ba­sa Ja­wa, si­nar­tan ja­min­an kua­li­tas pa­mu­lang­ane lan pang­ayom­an jam pe­la­jar­an kang di­em­ba­ni de­ning gu­ru ba­sa Ja­wa,” tam­ba­he Pang­ar­sa Kong­gres Sas­tra Ja­wa III, Bo­na­ri Na­bo­ne­nar.
Sa­li­ya­ne iku, pa­ma­ren­tah dha­e­rah pre­lu nan­ja­ka­ke da­na mli­gi kan­thi ajeg kang­go mba­bar bu­ku sas­tra Ja­wa sa­e­ka pra­ya ka­ro or­ga­ni­sa­si pro­fe­si sas­tra­wan ut­awa penga­rang Ja­wa. Lan uga pre­lu aweh be­ba­na ma­rang pang­rip­ta lan sa­pa wae kang di­ang­gep on­jo dhe­we gum­re­gu­te nan­dangi ayah­an mu­rih thu­kul lan ngrem­ba­ka­ne sas­tra Ja­wa, kang kip­rah ing ma­dya­pa­da lan ing ka­ca­ma­ya. Pa­ma­ren­tah dha­e­rah pre­lu nga­jangi mu­rih bi­sa ka­lek­sa­nan pa­sa­mu­wan ta­un­an kang­go pa­ra pang­rip­ta, dwi­ja, lan kri­ti­kus sas­tra Ja­wa. jibi/solopos/ Da­mar Sri Pra­ko­so
Sumber: (SOLO POS, Kamis, 03/11/2011)